Aklazarar
29.5.06
Bilim Felsefesi Üzerine
Giriş
• Esas itibariyle bilim felsefesinin 2 temel problemi vardır:
• Bilgilerimizin kaynağının ne olduğu ve bu bilgilerin nasıl elde edilebileceği
• Bir bilgiyi bilimsel yapan (bilimle bilim olmayanı ayırt eden) şeyin onun hangi özelliği olduğudur.
Bilim
• Bilim, doğanın insan tarafından kendi çabasıyla okunması eylemi olarak düşünülmelidir ve insan zihninin bir ürünü olması nedeniyle objektif olması beklenemez, çünkü değer yüklüdür.
Bilim objektif olmadığına göre
• Doğru bilgi hangi genel-geçer özellik taşıyan yöntemle elde edilecek?
• Doğru bilgi elde edilmiş olsa bile bunun belli bir dünya görüşünün süzgecinden geçtikten ve yorumlandıktan sonra sunulması nasıl önlenecek?
Kaynak
• Varoluş problemi ile ilgilenenlerin 1. derecede dikkat göstereceği kaynak doğadır. Çünkü hepimiz kendimizi doğada var bulduk.
Hikmet
• Elde edilen bilgiyi doğru yorumlama, eşya ve olayların arkasında yatan gerçeği görebilme yeteneğidir.
Felsefe
• Yunanca seviyorum, peşinden koşuyorum, arıyorum anlamına gelen "phileo" ve bilgi, bilgelik anlamına gelen "sophia" sözcüklerinden türeyen terimin işaret ettiği entelektüel faaliyet ve disiplin. Buna göre, felsefe Yunanlılar için, ‘bilgelik sevgisi’ ya da ‘hikmet arayışı’ anlamına gelmiştir. Başlangıçtaki bu özgün anlama göre, her türden bilimsel araştırmacıya filozof adı verilmiştir.
Felsefenin Konuları
• Gerçek nedir? Bir ifadeyi nasıl veya niye doğru veya yanlış olarak tanımlarız? Nasıl karar veririz?
• Bilgi mümkün müdür? Bildiğimizi nasıl biliriz? Doğru bilginin kökeni ve sınırları ?
• Ahlaken doğru veya yanlış hareketler (veya değerler, veya kurumlar) arasında bir fark var mıdır? Hangi hareketler doğrudur, hangileri yanlıştır? Değerler mutlak mı, izafi midir? Yani nasıl yaşamak gerekir? Ahlakın kaynağı nedir ?
• Gerçeklik nedir ve neler gerçek olarak nitelendirilebilir? Gerçek olan şeylerin doğası nedir?
• Bazı şeyler algımızdan bağımsız olarak var olabilir mi? Zaman ve mekanın doğası nedir?
• Düşünme ve düşüncenin doğası nedir? Birey olmak ne demektir?
• Güzel nedir? Güzel şeylerin farkı nedir? Sanat nedir?
• Din kavramının kökeni nedir ? Tanrı insanların korkularından kaynaklanan bir varsayım mıdır ? Tanrı var mıdır?
Mantıksal Düşünme
• Hüküm bildiren çeşitli önermeler arasında bağlantı kurarak sonuç çıkarma işlemlerinin, yani belli öncüllere dayanarak hangi yargılara varılabileceğinin temel kurallarını ortaya koyan soyut bir düşünme tekniğidir.
• Mantıksal doğruluk ile deneysel doğruluk birbirine karıştırılmamalıdır.
Klasik düşünme yöntemi
• Genel-geçerliliği evrensel kabul gören 2 değerli mantık yasaları 3 maddede ifade edilebilir:
• Bir şey A ise, A dır.
• Bir önerme hem doğru hem yanlış olamaz.
• Bir şey ya A dır ya da A değildir. (3. şıkkın olanaksızlığı)
Aristo’nun Düşünmenin Yasaları adı verilen ilkeleri
• Özdeşlik ilkesi (Bütün A lar A dır veya P doğru ise P doğrudur)
• Çelişmezlik ilkesi (P hem doğru hem yanlış olamaz)
• 3. seçeneğin olanaksızlığı ilkesi (P ya doğru ya da yanlıştır)
Sentetik ve analitik önerme
• Olgusal özellik (teoloji ve metafizik içermeyen) taşıyan önermeler sentetik
• Mantıksal doğruluk değerine sahip önermeler ise analitiktir.
Pozitif ve normatif önermeler
• Pozitif önermeler olgusal içerikli olup içinde bulunduğumuz evrenle ilgili, gözlem ve deneye dayalı, açıklayıcı ve kendi yöntemleri dahilinde analiz ve ispata yönelik önermelerdir.
• Normatif önermeler ise olmakta olanla değil olması gerekenle ilgilidirler.
Üzerinde durulması gereken temel sorun şudur:
• Doğruluğu kendine özgü yöntemlerle gösterilen bilimsel bulgular tarafsız ve tartışmasız gerçekler midir?
• Bilim belirli ön kabullere dayanan ve eşyayı tanımaya yönelik birçok bilgi edinme şekillerinden sadece birisi midir?
• Yoksa bilim adamı normatif yargıları sebebiyle bu gerçekleri suistimal mi etmektedir?
Zorunlu yargılar
• Önermeler arasında öyleleri vardır ki anlam bakımından başka türlüsü düşünülemez. Yani her zaman ve her yerde doğruluğu geçerlidir.
• Bütün A lar A dır türünden bilgileri dogmatik (a priori-deney öncesi) olarak biliriz. Dogmatik bilgiler doğruluğu deneyle ispatlanmaya gerek duyulmayan yargılardır.
Tümevarım
• Sonsuz elemanlı bir kümeyi oluşturan elemanların (olguların) tek tek irdelenmesi sonucunda söz konusu kümenin tamamını kuşatan bir genellemenin yapılması yöntemidir.
• Tikelden tümele, özelden genele gidişi esas alır. Deney sayısının doğrulamayı kuvvetlendirme açısından bir önemi yoktur. Öte yandan yapılacak genellemenin ikna edici olabilmesi için kaç tane deney yapılması gerektiği belirsizdir.
Tümdengelim
• Bilgi edinme yöntemi olarak bütünden parçaya, tümelden tikele, genelden özele gidişi esas alır.
Mantıksal pozitivizm
• 3 temel ölçütü vardır:
• Anlamlılık
• Doğrulanabilirlik
• Karşılılık
Anlamlılık
• Bir önermenin bilgi içeriğini ve anlamlı olabilmesini, verilen önermenin olgusal veya sembolik bir dille anlatılması koşuluna bağlar. Bu koşulu sağlamayan tezler metafizik içeriktedir.
Doğrulanabilirlik
• Bir önermenin doğru olup olmadığı ancak olgularla desteklenmesi sayesinde olanaklıdır. Deney ve gözlem yoluyla test edilemeyen önermeler metafizik sayılır.
Karşılılık
• Bir kuramın bilimsel olabilmesi için olabildiğince matematiksel modellenmesine ve kuramı oluşturan anlatımların gözlemsel verilerle birebir karşılılık içinde olmasına bağlıdır.
Bir önermenin bilimsel olabilmesi için sağlaması gereken koşullar
• Gözlem ve deney aracılığıyla yinelenebilir şekilde gösterilebilir ve eldeki verilere uygunluk sağlar
• Önyargı, dogmatik inanç ve kişisel seçimlere dayanmaz
• Durağan ve sonlu değil sürekli gelişen ve değişen bir araştırma eylemidir.
• Bilimsel bilgi olgulara dayanır (fenomenal)
• Bilimsel bilgi rasyoneldir. Mistik ve doğa ötesi tanım ve kabullere yer vermez. Doğa olaylarını doğa üstü kuvvetlere değil, yine doğal olaylara başvurarak açıklamaya çalışır.
Bilgi kuramının en temel 2 problemi
• Sahip olduğumuz bilgiler doğuştan (a priori) mıdır? Yoksa deney sonrası (a posteriori) mıdır?
• Deney öncesi ya da sonrası elde edilen bilgiler dış dünyayı gerçekte olduğu gibi temsil edebilir mi? Gerçek bilinebilir mi?
Soru ne?
• Bilimin olayların nasıl aktığını betimlemesi gerçek bir açıklama şekli sayılmaz. Asıl soru nasıl değil neden sorusudur.
Neden
• Kütleler birbirini belli bir kurala uygun olacak şekilde çekmektedirler?
• Kütleleri birbirine doğru çekmeye sevk eden kuvvet nedir ve nereden kaynaklanmaktadır?
• Böyle bir kanunun varlığı zorunlu mudur? Eğer öyleyse bu zorunluluk hangi nedenden dolayı ortaya çıkmıştır? Kütleler arası bir çekim kuvveti olmasaydı bu durumu garip karşılayacağınızı düşünüyor musunuz? Yoksa yeni durumu açıklayacak ve doğal karşılamamızı sağlayacak kuramlar üretmeye mi çalışırdık?
• Evren hep var olma kaygısında olsun?
Ya da
• Evren bir yaratıcıya gereksinim duyar?
Öyleyse
• Yaratıcının evrene başka bir etkisi olsun?
Dil ve Anlam
• Modern dönemle birlikte fiziğin dilinin matematik olduğunu görüyoruz. Fizik doğrudan olgusal olayları ve doğayı inceler. Oysa matematik ne doğayı ne de gerçek olayları ele almak zorunda değildir.
O zaman nasıl oluyorda aslında gerçekliğin dili olmayan matematik
• Doğa bilimlerinin dili olabiliyor?
• Ve geometri dış dünyaya uygunluk gösteriyor ve doğal birçok karmaşık fenomeni açıklamada başarı sağlıyor?
• Olmayınca fizik dilsiz kalıyor?
Sonsuzluk
• Evren sonlu fakat sınırsızdır. Yani evren sonlu bir hacme sahiptir ancak hangi yere giderseniz gidin herhangi bir sınıra ulaşamazsınız.
Sınırsız yüzeyler
• Küre
• Möbius Şeridi
• Klein Şişesi
Zihin felsefesinin ilgilendiği sorular
• Bir bilgisayar ya da robot düşünebilir mi?
• Hayvanlar veya diğer canlılar (hatta cansız varlıklar) bir şekilde düşünebilme yeteneğine sahip midir?
• Bilinçsiz bir düşünme işlevinden (bilinçaltı) söz edilebilir mi?
• Bebekler, doğmadan hemen önce veya sonra bilince sahip midirler?
• Uyurken bilincimiz aktif midir?
• “Ben” dediğimizde gerçekte kimi ve neyi kastediyoruz?
• Bilincin evrime dayalı bir açıklaması var mıdır?
Akıl
• Anlama ve kavrama gücünün esası, maddeden şekil ve sıfatlarını soyutlayarak kavram haline getiren ve bu kavramlar arasında bağlantı kurarak önermelerde bulunan, kıyas yapmak suretiyle varlığın gerçeğini anlamaya, doğruyu yanlıştan, güzeli çirkinden, iyiyi kötüden ayırmaya yarayan güç veya tözdür.
Son olarak
• Bir bilgiyi bilimsel yapan şey onun hangi özelliğidir?
• Nedensellik ve belirlenimcilik doğada var mıdır yoksa zihnimizin bir ürünü müdür?
• Mantık kurallarının temelinde ne vardır?
• Bilgisayarlar gerçekten düşünebilir mi?
• Bilinç ve zihin maddesel etkileşimlere indirgenebilir mi?
• İspatlama işleminden ne anlaşılmalıdır?
• Maddenin analizi ve fiziksel indirgeme yolu ile varlığın özü kavranabilir mi?
• Beyin bir bilgisayar mıdır?
5.5.06
Ağlamak geldi içimden
Anneme göre 23 Nisanda doğmuşum. Nüfus kaydım ise 2 Mayıs.
Bugün işyerindeki arkadaşlarım sürpriz yaptılar. Pastanın üzerinde şöyle yazıyordu:
"Biz unuttuk Allah unutmasın"
Ağlamak geldi içimden...
